Prawo dostępu do akt postępowania przygotowawczego

Obrona w sprawie karnej bez znajomości akt sprawy i dowodów się w niej znajdujących jest, jak podróż z opaską na oczach przez pole minowe. Organy ścigania wykorzystują nieznajomość prawa i przepisów o randze europejskiej, aby za wszelką cenę blokować prawo dostępu do akt sprawy. Jak się bronić w sprawie, kiedy nie znamy dowodów? Najprostsza odpowiedź to znać przepisy i umieć je stosować. Dzięki temu nie zostaniecie pozbawieni możliwość zapoznania się z dowodami świadczącymi przeciwko wam.

W tym artykule dokładnie wskażemy wam, na jakie przepisy i normy prawne należy się powoływać, aby uzyskać dostęp do akt postępowania przygotowawczego. Z doświadczenia naszej Kancelarii Adwokackiej wynika, że przy zastosowaniu odpowiedniej argumentacji możliwe jest uzyskanie dostępu do akt.

Zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na udostępnienie akt postępowania przygotowawczego.

Odmowa udostępnienia obrońcy akt postępowania przygotowawczego narusza prawo podejrzanego do rzeczywistego udziału w postępowaniu. Jak również realizowanie jego prawa do obrony, wówczas, gdy prokurator w całości ignoruje normy wynikające z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym.

W tym akcie prawnym zagwarantowano szereg gwarancji dla wszystkich obywateli UE m.in. w ten sposób, że:

• osobom oskarżonym o popełnienie przestępstwa należy udzielić wszelkich informacji dotyczących oskarżenia. Informacji niezbędnych do umożliwienia im przygotowania swojej obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania;
• przekazywane osobom podejrzanym lub oskarżonym informacje na temat czynu zabronionego, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone, należy podawać niezwłocznie. Najpóźniej przed ich pierwszym oficjalnym przesłuchaniem przez policję lub inny właściwy organ, oraz bez uszczerbku dla przebiegu prowadzonego postępowania przygotowawczego. Opis faktów, odnoszących się do czynu zabronionego, o którego popełnienie osoby są podejrzane lub oskarżone, w tym również – jeżeli są znane – czas i miejsce, oraz możliwa kwalifikacja prawna zarzucanego przestępstwa, powinny zostać podane w sposób wystarczająco szczegółowy, z uwzględnieniem etapu postępowania karnego, na którym ten opis jest podawany, aby zagwarantować rzetelność postępowania i umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony;
• dokumenty oraz w stosownych przypadkach, zdjęcia, nagrania audio i wideo, które są konieczne do skutecznego zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych zgodnie z prawem krajowym, należy udostępnić osobom podejrzanym lub oskarżonym lub ich obrońcom, najpóźniej przed skierowaniem do właściwego organu sądowego w celu oceny legalności zatrzymania lub aresztowania zgodnie z art. 5 ust. 4 EKPC, oraz w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania.

Kiedy prokurator może odmówić dostępu do akt postępowania przygotowawczego? Wyjątki.

Przewidzianego w niniejszej dyrektywie dostępu do materiału dowodowego znajdującego się w posiadaniu właściwych organów, niezależnie od tego, czy jest on na korzyść czy na niekorzyść osoby podejrzanej lub oskarżonej, można zgodnie z prawem krajowym odmówić w przypadku, gdy dostęp taki może spowodować poważne zagrożenie dla życia lub praw podstawowych innej osoby (brak takiej sytuacji w niniejszej sprawie), lub w przypadku, gdy odmowa takiego dostępu jest bezwzględnie konieczna dla ochrony ważnego interesu publicznego (brak takiej sytuacji w niniejszej sprawie). Każdą taką odmowę należy wyważyć w świetle prawa do obrony osoby podejrzanej lub oskarżonej, uwzględniając różne etapy postępowania karnego. Ograniczenia takiego dostępu należy interpretować rygorystycznie i zgodnie z prawem do rzetelnego procesu. Zgodnie z regułami przewidzianymi w EKPC i zinterpretowanymi przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Co do zasady, podejrzany powinien mieć nieograniczony dostęp do materiałów sprawy w postępowaniu przygotowawczym. Jak również zagwarantowaną możliwość sporządzenia notatek lub kopii. Pozbawienie lub ograniczenie tego uprawnienia pozwala przyjąć domniemanie, że naruszono zasadę równości broni.

Mimo, że w stadium przedsądowym konieczne jest wyważenie praw osoby, przeciwko której prowadzone postępowanie, z interesem śledztwa, niemniej jednak, w niniejszym postępowaniu wskazane przez organ śledczy argumenty odmowy udzielenia dostępu do akt nie wskazują w żadnym stopniu w jakim zakresie interes śledztwa, bądź też ważny interes państwa miałby być zagrożony, w szczególności, że obrońca zażądał wydania akt wyłącznie w zakresie dotyczącym reprezentowanego podejrzanego. Ograniczenia praw podstawowych muszą w rzeczywistości służyć realizacji słusznych celów oraz nie mogą stanowić nieproporcjonalnej ingerencji w istotę tych praw, gdy tymczasem odmówiono obrońcy podejrzanego dostępu do akt z uwagi na wielowątkowość sprawy.

Dlaczego dostęp do akt jest tak istotny?

Prawo dostępu do akt postępowania wiąże się z zasadą równości broni stron, a jednocześnie jest ważną gwarancją prawa do obrony. Bez prawa do zapoznania się z materiałami sprawy, trudno prowadzić efektywną obronę. Podejrzany zaś znajdowałby się w substancjonalnie słabszej pozycji od strony przeciwnej. Nie chodzi jedynie o dostęp do materiału dowodowego znajdującego się w aktach sprawy. Także w różnym stopniu o kontrolę legalności czynności procesowych wykonywanych przez organy państwa.

Dostęp do akt postępowania uniemożliwia podejrzanemu prowadzenie skutecznej i efektywnej obrony. Bez możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym zgromadzonym w postępowaniu, prawo do przeciwstawienia się zarzutom oskarżenia byłoby uprawnieniem iluzorycznym. Skuteczna obrona jest niemożliwa, jeśli podejrzany nie ma dostępu do akt postępowania.

Odmowa udostępnienia podejrzanemu dostępu do akt w sposób rzeczywisty narusza jego prawo do obrony. Podejrzany nie uzyskał dostępu do żadnego dokumentu źródłowego umożliwiającego weryfikację zasadności stawianych zarzutów. W szczególności, że istnieje uzasadnione podejrzenie, że tezy oskarżenia oparte są wyłącznie o osobowe źródła oskarżycielskie. Zaskarżając postanowienie w przedmiocie zatrzymania podejrzany nie ma możliwości merytorycznego odniesienia się co do zasadności postawienia go w stan podejrzenia. Nie wie bowiem, na podstawie jakich dokumentów i informacji oparto podejrzenie. Tym samym całkowicie ograniczono realizację jego prawa do obrony.

Właśnie dlatego tak ważne jest, aby w każdej sprawie przestrzegać tych samych standardów rzetelnego procesu karnego. Praktyka pokazuje, że o swoje prawa podejrzany musi walczyć i dochodzić ich po wielu miesiącach zmagania w różnych instytucjach. Zachęcamy do zapoznania się z innymi naszymi publikacjami w tematyce karnej i nie tylko.