Zatrzymanie przez policję – co robić? Jakie mamy prawa?

Zatrzymanie, prawo do informacji, prawo do adwokata, czyli o tym co zrobić, albo czego nie robić, gdy zostaniemy zatrzymani przez Policję

Częstym problemem osób zatrzymanych jest stres, który towarzyszy podczas bardzo dynamicznych działań policji. Ta z pozoru oczywista oczywistość, ma lub może mieć doniosłe konsekwencje dla przyszłej sytuacji prawnej osoby, wobec której zastosowano zatrzymanie. Osoba taka nie myśli racjonalnie, jest podatna na manipulacje. Co więcej może podejmować działania irracjonalne, których będzie w przyszłości żałować, kiedy opadnie pierwszy kurz po bitwie.

To właśnie ten krytyczny moment, kiedy zostajemy zatrzymani, jest początkiem procesu karnego. Ta chwila jest początkiem prawa do obrony, prawa do posiadania adwokata, prawa do posiadania informacji o powodach zatrzymania. W pierwszych 24 godzinach od zatrzymania, trzeba podjąć istotne decyzje, które mogą zaważyć na całym naszym życiu. Niniejszy artykuł kierujemy do osób, których nie spotkało jeszcze zatrzymanie przez policję.

Chcemy się z wami podzielić doświadczeniem naszej kancelarii i pokazać różne sytuacje. Ponadto opowiedzieć o prawach, które każdy z nas ma.

Zasada ograniczonego zaufania

Pamiętajcie bez względu na to co będą mówić policjanci, nie są to wasi sprzymierzeńcy procesowi. Ich rola jest zupełnie inna i nie można o tym zapominać. Wszyscy znamy grę w dobrego i złego policjanta. Ta podstawowa taktyka przesłuchań operacyjnych jest potężnym narzędziem pozyskiwania informacji od zestresowanej osoby, wobec której zastosowano zatrzymanie.

W relacjach z policjantami lub prokuratorem należy zachowywać zasadę ograniczonego zaufania. Nie można przekazywać żadnych istotnych informacji do czasu rozmowy z adwokatem. To adwokat pomoże Wam w obiektywnym rozpoznaniu sytuacji w jakiej się znaleźliście. Zatrzymanie przez policję i jego konsekwencje dla zatrzymanego są wielowymiarowe. Z oczywistych względów nie jesteśmy w stanie podać wam gotowej recepty na to jak się zachować i co dokładnie robić. Zamiast tego przedstawimy w kilku wybranych aspektach tego rodzaju zdarzenia z punktu widzenia realizacji praw do obrony. Chcemy z jednej strony wskazać na uniwersalne zasady prawa do obrony, z drugiej natomiast pokazać je na konkretnych przykładach.

W artykule powiemy wam o:

• Prawie do informacji o sprawie;
• Prawie do adwokata;
• Prawach osoby zatrzymanych w tym o prawie do odmowy dostarczania dowodów na swoją winę;

Prawo do informacji o sprawie

Podczas zatrzymania przez policję, a następnie po transporcie do jednostki Policji, na tzw. dołek lub do prokuratury, osobom podejrzanym lub oskarżonym muszą być podane informacje na temat czynu zabronionego, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone.  Ważne jest, aby uzyskać te informacje niezwłocznie, a najpóźniej przed waszym pierwszym oficjalnym przesłuchaniem przez policję lub inny właściwy organ. Skoro postawiono was w stan „oskarżenia” to musicie wiedzieć przed jakim zarzutem i jakimi dowodami macie się bronić. Nie można wymagać od obywatela, że będzie podejmował swoją obronę na ślepo tj. bez posiadania podstawowych informacji o sprawie. Skoro organy państwa chcą nas pozbawić wolności to musimy mieć możliwość realnej obrony, bez uszczerbku dla przebiegu prowadzonego postępowania przygotowawczego.

O czym powinna poinformować policja?

Pamiętajcie, że Policja powinna podać opis faktów, odnoszących się do czynu zabronionego, o którego popełnienie osoby są podejrzane lub oskarżone. W tym zbiorze informacji zawiera się czas i miejsce, oraz możliwa kwalifikacja prawna zarzucanego przestępstwa. Informacje te powinny zostać podane w sposób wystarczająco szczegółowy, z uwzględnieniem etapu postępowania karnego, na którym opis ten jest podawany, aby zagwarantować rzetelność postępowania i umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony.

Kolejnym ważnym elementem prawidłowej polityki informacyjnej służb jest przedstawienie dokumentów oraz, w stosownych przypadkach, zdjęć, nagrań audio i wideo, które są konieczne do skutecznego zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych. Należy udostępnić osobom podejrzanym lub oskarżonym czy ich obrońcom, najpóźniej przed skierowaniem do właściwego organu sądowego w celu oceny czy zatrzymanie lub aresztowanie było legalnezgodnie z art. 5 ust. 4 EKPC. Czynności te powinny być podjęte w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do zakwestionowania legalności zatrzymania lub aresztowania.

Przewidzianego dostępu do materiału dowodowego znajdującego się w posiadaniu właściwych organów, niezależnie od tego, czy jest on na korzyść czy na niekorzyść osoby podejrzanej lub oskarżonej, można odmówić tylko w przypadku, gdy dostęp taki może spowodować poważne zagrożenie dla życia lub praw podstawowych innej osoby, lub w przypadku, gdy odmowa takiego dostępu jest bezwzględnie konieczna dla ochrony ważnego interesu publicznego. Każdą taką odmowę należy wyważyć w świetle prawa do obrony osoby podejrzanej lub oskarżonej, uwzględniając różne etapy postępowania karnego. Ograniczenia takiego dostępu należy interpretować rygorystycznie i zgodnie z prawem do rzetelnego procesu przewidzianym w EKPC i zinterpretowanym przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Prawo do adwokata

W tej części naszego opracowania wskażemy na istotne reguły dostępu do adwokata w czasie i po zatrzymaniu. W praktyce podczas zatrzymania podejrzani lub oskarżeni zostają pozbawieni prawa do pierwszej rozmowy na osobności z reprezentującym ich adwokatem. Z naszej codziennej praktyki wynika, że w pewnych sytuacjach obrońca jest informowany o zatrzymaniu swojego klienta lub jest powiadamiany o tym fakcie po przesłuchaniu. Zdarza się, że klient informuje nas później, że powiedziano mu, że adwokat nie odebrał telefonu lub odmówił udzielenia obrony.

Mając to na uwadze, organy państwowe powinny zapewnić, aby podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do obecności i skutecznego udziału swojego adwokata w czasie przesłuchiwania ich przez policję lub przez inne organy ścigania. Skuteczny udział obrońcy polega na jego wcześniejszym poinformowaniu o przesłuchaniu w drodze telefonicznej lub mailowej. Pamiętajcie o tym, że policja ma obowiązek próbowania do skutku, aby powiadomić waszego obrońcę. Z naszej praktyki wynika, że jeżeli obrońca nie może wziąć udziału w waszym przesłuchaniu, bo: celowo nie został powiadomiony, nie wiecie dlaczego nie odbiera telefonu to lepiej jest złożyć oświadczenie do protokołu o następującej treści: „mając na uwadze fakt braku możliwości rozmowy z moim adwokatem, odmawiam składania wyjaśnień, a wszelką obronę w tej sprawie podejmę dopiero po uzyskaniu podstawowych informacji o sprawie w której zostałem zatrzymany”.

Należy pamiętać, że udział adwokata powinien być wykonywany zgodnie z wszelkimi procedurami określonymi w prawie krajowym. Przepisy te regulują udział adwokata w czasie przesłuchań bez uszczerbku dla skutecznego wykonywania prawa do obrony oraz dla jego istoty. W czasie przesłuchiwania podejrzanego lub oskarżonego przez policję lub przez inne organy ścigania adwokat może – zadawać pytania, domagać się wyjaśnień i składać oświadczenia, co powinno zostać zaprotokołowane.

Tajemnica adwokacka

W tym kontekście należy wspomnieć o temacie poufności, bezpośrednio związanej z problematyką tajemnicy adwokackiej. Poufność porozumiewania się między podejrzanymi lub oskarżonymi, a ich adwokatem ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznego korzystania z prawa do obrony i jest istotną częścią prawa do rzetelnego procesu. Obowiązek respektowania zasady poufności oznacza nie tylko, że Policja powinna się powstrzymać od zakłócania takiego porozumiewania się lub od uzyskiwania dostępu do treści poufnych rozmów.

Posiadanie obiektywnej informacji podczas zatrzymania i w czasie dalszych czynności procesowych, w tym w czasie trwania posiedzenia w zakresie tymczasowego aresztowania jest kluczowym elementem prawa do obrony. Adwokat z jednej strony w sposób pozbawiony emocji zapoznaje się z dowodami, pracuje nad linią obrony. Z drugiej strony jest łącznikiem ze światem zewnętrznym i zapewnia przepływ istotnych informacji. Wskazuje miejsce, gdzie zastosowano zatrzymanie czy powód zatrzymania. Zbiera również informacje o stanie zdrowia, stosunkach rodzinnych lub może przekazać każda istotna informację lub dowód do sądu. Doświadczenie uczy, że skuteczna i aktywna obrona od momentu zatrzymania daje podstawę do realnego przedstawienia własnej wersji wydarzeń.

Prawa osób zatrzymanych – prawo do odmowy dostarczania dowodów na swoją winę

W tej części pokażemy wam jakie prawa ma osoba zatrzymana i co może zrobić, aby zwiększyć swoje szanse procesowe. Na wstępie należy powiedzieć, że nie ma jednego katalogu, gdzie spisane są prawa zatrzymanych, podejrzanych czy oskarżonych. Poszczególne uprawnienia porozrzucane są w różnych ustawach i rozporządzeniach, co utrudnia dostęp do tej wiedzy. Ktoś kto nigdy nie był zatrzymany nie wie jakie prawa mu przysługują, jak ma się zachowywać, co mówić, a o czym milczeć, czy policja może żądać dostępu do telefonu, komputera. Wątpliwości będą zawsze, to jest normalne, ale w czasie zatrzymania, czas działa na niekorzyść osoby zatrzymanej. Wówczas liczyć się będą tylko dobre decyzje. Zatem kiedy zastosowano wobec nas zatrzymanie, mamy prawo do:

1. adwokata
2. informacji o powodach zatrzymania
3. odmowy składania wyjaśnień bez żadnych negatywnych konsekwencji
4. udziału w czynnościach, których nie da się powtórzyć;
5. dostępu do opieki medycznej, jeżeli stan zdrowia w czasie zatrzymania jest zły lub się pogorszył;
6. odmowy dostępu do urządzeń elektronicznych takich jak telefony, komputery i innych;
7. składania wniosków dowodowych;
8. wnoszenia zażaleń na poszczególne decyzje procesowe;
9. udziału w czynnościach z udziałem innych stron postępowania;
10. udziału w konfrontacji;
11. dostępu do akt postępowania przygotowawczego. Poniżej podajemy przykładową treść wniosku:
    „na podstawie art. 156 § 5 k.p.k. w związku z treścią art. 6, 7, 10 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym wnoszę o: wydanie zarządzenia na wyrażenie zgody na dostęp do akt postępowania przygotowawczego w części dotyczącej podejrzanego i w konsekwencji udostępnienie akt postępowania przygotowawczego prowadzonego przez niniejszą Prokuraturę w celu umożliwienia zapoznania się materiałem dowodowym stanowiącym podstawę do wniosku o przedłużenie/zastosowanie tymczasowego aresztowania.„
12. udziału w posiedzeniach sądu.
13. zadawania pytań składania oświadczeń i zastrzeżeń w zakresie sposobu przeprowadzenia czynności procesowych

Odmowa dostępu do telefonu

Prawo odmowy dostępu do urządzeń telefonicznych wymaga dodatkowego omówienia. Pamiętajcie, że nikt nie może was zmusić do tego, aby podać kody PIN do waszych urządzeń. Policja tylko w ten sposób może uzyskać dostęp do tych urządzeń. W chwili obecnej telefony, komputery są tak mocno zabezpieczone, że nie ma możliwości złamania kodów. Z informacji jakie często słyszymy, policja może dostać się do naszych telefonów. Oczywiście potencjalnie takie działania są możliwe, ale po spełnieniu określonych warunków i tylko w najpoważniejszych sprawach.

Przeczytajcie o procesie APPLE vs FBI o dostęp do zabezpieczeń Apple w sprawie terrorystów. Apple odmówiło takiego dostępu FBI. To tylko pokazuje, jak trudno złamać zabezpieczenia w tych urządzeniach. Podajemy link do tej historii: https://plblog.kaspersky.com/apple-vs-fbi-o-co-chodzi/4415/. Nie warto wierzyć, że polska policja może złamać kody dostępu do urządzeń gigantów z branży IT.

W tej części nie poruszamy tematu programów typu PEGASUS. Oczywiście tego rodzaju narzędzia są stosowane, ale są one wykorzystywane niezmiernie rzadko, bowiem koszt jednej operacji oprogramowania Pegasus w 2016 roku wyniósł pół miliona dolarów. Dodatkowo trzeba zapłacić za liczbę urządzeń, które można będzie szpiegować. Licencja na 10 smartfonów Android lub iPhone to wydatek 650 tysięcy dolarów. Za możliwość szpiegowania dodatkowych 100 urządzeń trzeba zapłacić kolejne 800 tys. dolarów. Do tego dochodzi roczna opłata za utrzymanie systemu wynosząca 17% całkowitej wartości kontraktu. A według szacunkowych danych przychody NSO Group oraz drugiej izraelskiej firmy Candiru sprzedającej podobny do Pegasusa system szpiegujący wynoszą około 1 miliarda dolarów rocznie. Tu znajdziecie szczegółowe informacje na ten temat:  https://www.computerworld.pl/news/Ile-kosztuje-Pegasus,435053.html.

Jeżeli chcecie dowiedzieć się więcej odnośnie braku obowiązku podania hasła do telefonu organom ścigania przeczytajcie nasz artykuł.

Zatrzymanie w sprawach gospodarczych

Należy również pamiętać, że w sprawach gospodarczych również możemy zostać zatrzymani przez policję. Coraz częściej bowiem słyszy się obecnie o przestępstwach tzw. VAT-owskich, które są na celowniku organów ścigania.

Procedura zatrzymania wygląda identycznie jak w przypadku innego rodzaju przestępstw, jednakże należy pamiętać, że w tego rodzaju sprawach, które charakteryzuje „większy kaliber” tym bardziej zasięgnąć należy porady adwokata przed składaniem jakichkolwiek wyjaśnień.

Czy zatrzymanie to to samo co tymczasowe aresztowanie?

Nie, zatrzymanie nie jest inna nazwą tymczasowego aresztowania. Zatrzymanie to po prostu zatrzymanie przez policję lub inne organy państwowe osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa. Tymczasowe aresztowanie natomiast to formalne zatrzymanie osoby przez sąd na określony czas, w celu przeprowadzenia dalszego postępowania.

W kolejnym artykule dowiecie się więcej o tymczasowym aresztowaniu.

Zatrzymanie kierunki działania – podsumowanie

Wymienione wyżej prawa pokazują kierunki, w których można działać podczas zatrzymania. Skuteczny adwokat wie jak w sposób mądry korzystać z poszczególnych narzędzi. Wie, jaką wybrać strategię procesową. Wie, kiedy należy się obronić, a kiedy atakować. W procesie karnym ludzi nie zastąpią maszyny nawet wówczas, gdy wszystkie informacje zgromadzimy na twardych dyskach. Póki co ważny jest człowiek, jego doświadczenie, umiejętności, etyka pracy i zaangażowanie. Zachęcamy was do zgłębiana tematów związanych z zatrzymaniem. Charakter tych czynności skupia jak w soczewce najważniejsze uprawnienia obywatelskie i zawsze jest próbą sił pomiędzy Państwem, a suwerenem.