Młody artysta – poradnik z prawa autorskiego

Utwór muzyczny, wideogram, fonogram, czyli co w trawie piszczy i o czym wiedzieć powinien młody artysta

Niewidomy w karty nie gra. Ta wydaje się oczywista zasada postępowania nie ma zastosowania, gdy w grę wchodzą duże emocje związane z chęcią rozpoczęcia kariery. W szczególności pod skrzydłami doświadczonych managerów z danej branży artystycznej. Celem niniejszego krótkiego opracowania jest przedstawienie kilku podstawowych pojęć prawnych z zakresu prawa autorskiego. Każdy młody artysta może napotkać je na początku swojej kariery. Wchodząc w świat bezwzględnej rywalizacji biznesowej (artystycznej) warto już na samym początku budować swoją świadomość prawną. Każde zawahanie, każda ignorancja może zostawić na długie lata swój bolesny ślad.

Ze względu na obszerność zagadnień związanych z prawem autorskim w tym tekście przedstawimy kluczowe zagadnienia i problemy, które napotkać może młody artysta.

Przedmiot ochrony

W pierwszej kolejności należy ustalić co jest przedmiotem ochrony. Zgodnie z art. 1 ustawy prawo autorskie:

„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);

2) plastyczne;

3) fotograficzne;

4) lutnicze;

5) wzornictwa przemysłowego;

6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

7) muzyczne i słowno-muzyczne;

8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;

9) audiowizualne (w tym filmowe).”

Wskazany powyżej przepis określa szeroki katalog przejawów ludzkiej działalności. Ze względu na swoje specyficzne cechy przejawy te chronione od chwili powstania danego utworu. Ochrona ta jest więc niezależna od tego czy utwór zostanie zarejestrowany, czy też nie.

Utwór muzyczny i słowno-muzyczny

Utwory te związane są z działaniami intelektu ludzkiego skierowanego do odbioru słuchowego, ale też wzrokowego – np. zapis nutowy piosenki. Mówiąc o utworach muzycznych możemy mówić o: utworach instrumentalnych (jeden instrument, kilka instrumentów bądź może to być cała orkiestra symfoniczna).

Z kolei utwory słowno-muzyczne w swojej budowie składają się zarówno z warstwy muzycznej jaki i słownej. Należy pamiętać, że każda z tych warstw może funkcjonować osobno.

Fonogram

Ze względu na nowelizację ustawy Prawa Autorskiego definicję fonogramu możemy znaleźć w art. 94 ust. 1. Treść tego przepisu wskazuje, że Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych. Mogą to być np. odgłosy przyrody, śpiew ptaków, szum lasu, głosy ulicy, przypadkowe rozmowy itp.

Posłużmy się językiem bardziej zrozumiałym,fonogramem jest nagrany w studio album, singiel, epka. Bardzo ważną informacją jest to, aby w odpowiedni sposób zadbać o to, kto może i ma prawo do tego, aby tym prawem do pierwszego nagrania dysponować. Już na samym początku warto sprawdzić wszystkie szczegóły dotyczące nagania pod tym właśnie kątem.

Rozpoczynając swoją drogę artystyczną młody artysta musi pamiętać, że takie właśnie utrwalenie warstwy dźwiękowej stanowi prawo samo w sobie. Posługując się przykładem jeżeli zespół zamierza nagrać płytę w studio to osoba, która dokona właśnie tego pierwszego utrwalenia dźwięku będzie dysponować niezależnym prawem od tego związanego z muzyką i tekstem piosenek nagranych w studio.  Fonogram jest dobrem niematerialnym, różnym od swego nośnika, ochrona prawna przysługuje zaś wyłącznie z faktu jego sporządzenia. Ustawa nie ustanawia tutaj żadnych dodatkowych kryteriów dla przyznania ochrony, dotyczy to zarówno samego charakteru rejestracji (rezultat działania producenta nie podlega jakiemukolwiek wartościowaniu pod kątem ocen twórczego lub artystycznego charakteru), sposobu działania producenta (wielkość nakładów finansowych, skala technicznego zorganizowania działalności).

Wideogram

jest to pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny. Przedmiotem prawa do wideogramu jest wyłącznie pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, tzw. kopia zerowa. Należy powiedzieć, że dla istnienia tego prawa nie ma znaczenia technika, w jakiej zostało ono sporządzone. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na to, że  podobnie jak w przypadku fonogramu – nie ustanawia tutaj żadnych dodatkowych przesłanek ochrony, i to zarówno co do charakteru rejestracji (rezultat działania producenta nie podlega jakiemukolwiek wartościowaniu pod kątem ocen twórczego lub artystycznego charakteru), sposobu działania producenta (wielkość nakładów finansowych, skala technicznego zorganizowania działalności), jak i obowiązku dopełnienia jakichkolwiek formalności.

Producent (producent muzyczny)

Potocznie znaczenie i rola producenta muzycznego sprowadza się do koordynacji wielu czynności związanych z nagraniem albumu lub teledysku. Rozpoczynając swoją karierę jako młody artysta musimy pamiętać, że rola producenta jaką przyznaje polskie prawo jest dużo dużo większa niż ta potocznie rozumiana. Prawa młodego artysty mogą zostać tak ukształtowane, że twórczość i rozwój artystyczny zostanie ograniczony lub w najgorszym przypadku zablokowany.

Jak już była mowa wyżej polskie prawo przewiduje, że dysponentem praw do fonogramu lub wideogramu jest wyłącznie ich producent. Przepisy nie opisują tego kim jest producent, wskazują jedynie bardzo istotne domniemanie co do faktu bycia producentem. Jego skutkiem prawnym jest przesunięcie ciężaru dowodu na osobę podważającą domniemanie (np. zespół muzyczny). Producentem fonogramu lub wideogramu jest podmiot, który go sporządził lub w ramach działalności którego został on sporządzony. Na każdym egzemplarzu fonogramu lub wideogramu umieszcza się, poza oznaczeniami dotyczącymi autorstwa i artystycznego wykonawstwa, tytułami utworów oraz datą sporządzenia, nazwisko lub firmę (nazwę) producenta oraz, w wypadku utrwalenia nadania, nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej. Domniemywa się, że egzemplarze niespełniające tych wymogów sporządzono bezprawnie.

Identyfikacja producenta nośnika

Identyfikacja producenta nośnika – czy to fonogramu, czy też wideogramu – powinna następować przez pryzmat czynności faktycznie podjętych w celu doprowadzenia do powstania tych dóbr. Wśród nich należy przede wszystkim wymienić: podjęcie inicjatywy produkcji, jej ryzyka inwestycyjnego, zabezpieczenie zaplecza technicznego, organizacyjnego, finansowego, logistycznego (istotną wskazówką interpretacyjną w tym zakresie może być okoliczność, kto występuje jako strona umów umożliwiających powstanie nośników). W przypadku, kiedy treścią wideogramu jest film, producent filmowy będzie korzystał z podwójnego statusu – producenta wideogramu i utworu filmowego

Ze względu na obowiązujące przepisy prawne producentowi fonogramu lub wideogramu przysługują różne prawne uprawnienia. Młody artysta może nie mieć na to wpływu, gdy nie zadba o swoje interesy w sposób dostateczny. I tak producentowi przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: zwielokrotniania określoną techniką; wprowadzenia do obrotu; najmu oraz użyczania egzemplarzy oraz publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Prawo to przysługuje bez uszczerbku dla praw twórców lub artystów wykonawców. Oznacza to, że producent będzie mógł nagrany teledysk lub album wprowadzać do sklepów, sprzedawać na koncertach etc.

Prawo do wynagrodzenia. Obok silniejszego, wyłącznego prawa do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w określonym w ustawie zakresie, ust. 5 przyznaje producentom słabsze prawo, o charakterze obligacyjnym (a więc pozbawione warstwy zakazowej) do stosownego wynagrodzenia. Przysługuje ono w przypadku nadawania, remitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu nośnika.

Podsumowanie

Diabeł tkwi zawsze w szczegółach. Młody artysta musi wiedzieć, że te szczegóły mogą mieć i często mają decydujące znaczenie dla prawidłowego i niczym nieskrępowanego rozwoju artystycznego. Po pierwsze rola i znaczenie producenta ma bardzo istotne znaczenie dla przyszłej twórczości artystycznej. Jeżeli w trakcie pracy nad teledyskiem lub albumem zespół nie zadba o to, aby przynajmniej być wpisanym jako współproducent to traci prawo do tego fragmentu swojej twórczości. Po drugie, utrata tych praw może odbyć się w zupełnej nieświadomości zespołu, bo przymiot producenta nabywa się z chwilą wpisana na danym pierwszym egzemplarzu imienia i nazwiska producenta, a więc jeżeli artysta nie wie, że tak jest to może nawet tego tematu z producentem nie podjąć. Po trzecie zawsze należy czytać co się podpisuje, bo zerwanie niekorzystnej umowy, jak pokazuje praktyka bywa zdecydowanie trudniejsze niż jej podpisanie.

Z praktyki naszej kancelarii wynika, że niestety często młodzi artyści napotykają tego rodzaju kłopoty, dlatego pamiętajcie, przed zawarciem jakiejkolwiek umowy warto skonsultować ją z adwokatem!