Zatarcie skazania

Zatarcie skazania jest jedną z najbardziej humanitarnych instytucji prawa karnego, opierającą się na pewnej fikcji prawnej. Zgodnie z nią po spełnieniu określonych przesłanek osoba skazana zostaje uznana za niekaraną, zaś wpis o jej skazaniu zostaje usunięty z Krajowego Rejestru Karnego. (zob. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2015, s. 222). Dochodzi zatem do sytuacji, w której orzeczony przez sąd wyrok skazujący uznaje się za niebyły, tj. nigdy nie istniejący, a osoba skazana nie ma już żadnego obowiązku publicznego informowania o swojej karalności. ( G. Bogdan, [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, cz. 2, Komentarz do art. 53-116, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016, s. 837).

W obowiązującym stanie prawnym zatarcie skazania może nastąpić w oparciu o jedną z trzech podstaw (D. Gruszecka, [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, pod red. J. Giezka, Warszawa 2021, art. 106): 

W jakiej sytuacji zatarcie skazania nie jest możliwe?

Ustawodawca przewidział jedną szczególną sytuację, w której omawiana instytucja nie ma w ogóle zastosowania. Jes to związane ze społecznymi uwarunkowaniami oraz zapobieganiu popełnieniu w przyszłości przestępstw podobnego rodzaju. Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15. Chodzi zatem o sytuację, w której sąd skazał daną osobę za tzw. czyn pedofilski. Wówczas zatarcie z mocy prawa, składanie wniosku do sądu czy też ubieganie się o wydanie przez Prezydenta RP aktu łaski nie wchodzą w grę, a zapis w Krajowym Rejestrze Karnym nie podlega usunięciu. 

Kiedy zatarcie następuje z mocy prawa?

Zatarcie skazania z mocy prawa nie wymaga podejmowania przez skazanego lub sąd żadnych czynności prawnych. Skazanie uznaje się niejako „automatycznie” za niebyłe w momencie spełnienia określonych w ustawie przesłanek. Zazwyczaj związane są z upływem terminów biegnących od momentu wykonania, darowania kary bądź też od chwili przedawnienia się jej wykonania. Dla przykładu, w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (art. 107 § 1 k.k.).  

Jak złożyć wniosek o zatarcie skazania? 

Możliwe jest złożenie wniosku o zatarcie skazania na mocy art. 107 § 2 k.k., jeśli zostaną spełnione łącznie trzy przesłanki:

(a) upływ termin 5 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary pozbawienia wolności.

(b) orzeczenie kary w wymiarze nieprzekraczającym 3 lat pozbawienia wolności,

(c) przestrzeganie porządku prawnego w okresie, o którym mowa w lit. a. 

Upłynięcie terminu 5 lat od darowania, wykonania lub przedawnienia kary pozbawienia wolności

Okres 5 lat należy liczyć od daty rzeczywistego zwolnienia. Dla przykładu, w dniu 20 września 2016 r. uprawomocniło się postanowienie sądu o warunkowym przedterminowym zwolnieniu Jana Kowalskiego z odbycia reszty kary pozbawienia wolności i tego samego dnia został on zwolniony z zakładu karnego. W związku z tym, że nie odwołano warunkowego przedterminowego zwolnienia w okresie próby i 6 miesięcy po jego zakończeniu (o czym stanowi art. 82 k.k.), to okres 5 lat należy liczyć od daty warunkowego zwolnienia. Zatem zatarcie na wniosek może nastąpić po 20 września 2021 r.

Orzeczenie kary w wymiarze nieprzekraczającym 3 lat

Jana Kowalskiego skazano na karę pozbawienia wolności w wymiarze 2 lat i 6 miesięcy. Spełniono więc wskazaną powyżej przesłankę.

Przestrzeganie porządku prawnego

Określenie „przestrzeganie porządku prawnego” nie zostało prawnie dookreślone. Doktryna nie jest zgodna co do tego, jak należy rozumieć wskazane pojęcie. Ogólnie można stwierdzić, że naruszeniem porządku prawnego jest nieprzestrzeganie norm prawnych. W orzecznictwie przyjmuje się, że naruszenie to nie tylko popełnienie przestępstwa, ale także popełnienie wykroczenia czy naruszenie przepisów prawa cywilnego lub prawa pracy o charakterze doniosłym. Taki charakter mają naruszenia stwierdzone orzeczeniem właściwego organu, np. sądu. Zatem jeśli w okresie 5 lat nie orzeczono wobec Jana Kowalskiego kary stwierdzonej prawomocnym wyrokiem w innej sprawie lub nie został on pozwany w sprawie cywilnej, w której sąd orzekł, że naruszył porządek prawny np. poprzez niewykonanie umowy opiewającej na dużą sumę pieniędzy, to należy uznać, że przesłanka przestrzegania porządku prawnego została spełniona.

Czy sąd obowiązuje jakiś termin zawity do rozpatrzenia wniosku?

Sąd nie ma żadnego terminu do rozpatrzenia wniosku o zatarcie skazania. Aby uzyskac taką informację można zadzwonić do sekretariatu właściwego sądu z pytaniem o orientacyjny czas rozpatrzenia wniosku. 

Czy wniosek o zatarcie skazania w drodze orzeczenia sądu nie będzie kolidował ze złożonym już wnioskiem o zatarcie skazania w drodze łaski?

Możliwe jest zatarcie skazania w drodze aktu łaski, o której mowa w art. 139 Konstytucji RP. Prezydenta RP nie wiążą granice określone w kodeksie karnym. Zatarcie na mocy aktu łaski może więc nastąpić w każdym czasie, niezależnie od warunków określonych w art. 107 k.k. Akt łaski powinien być wręcz stosowany w sytuacji, gdy nie ma możliwości dochodzenia sprawiedliwości na drodze sądowej. Zatem oba wnioski nie stoją ze sobą w sprzeczności. Jeśli wniosek z art. 107 § 2 k.k. nie zostanie uwzględniony przez sąd, zatarcie wciąż będzie mogło nastąpić na mocy aktu łaski.