Zasady postępowania dowodowego w procesie karnym

Prawo karne
11 lipca 2022
Hero
Więcej

Jaki jest cel zasad postępowania dowodowego?

Zasady postępowania dowodowego w procesie karnym. Jaki cel mają zasady w postępowaniu dowodowym?

Zasady postępowania dowodowego w procesie karnym mają według ugruntowanych poglądów doktryny, podwójne znaczenie. 

Po pierwsze wyznaczają granice dopuszczalnej swobody regulacji. Żaden przepis odnoszący się do całości postępowania lub do poszczególnej instytucji procesowej nie może być sprzeczny z zasadą. 

Po drugie, wyznaczają one kierunek wykładni przepisu, który nie jest jasny lub którego wykładnia językowa daje rezultat nieakceptowalny. Przykład: sprzeczny z systemem zasad lub sprzeczny z innymi przepisami. 

Przepisy takie muszą być interpretowane w kierunku zasad, rządzących tą częścią regulacji procesowych. Jeżeli przyjmujemy, że takie modele mają sens, nie możemy interpretować prawa w sposób nieodpowiadający modelowi. 

Jakie wyróżniamy zasady postępowania dowodowego w procesie karnym?

Postępowanie dowodowe opiera się o następujące zasady postępowania dowodowego:

– zasada prawdy (art. 2 § 2 k.p.k.),

– zasada domniemania niewinności (art. 5 k.p.k.),

– zasada kontradyktoryjności postępowania dowodowego (art. 9 i 167 k.p.k.),

– zasada swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.).

Do zasad modelowych możemy również zaliczyć zasadę bezpośredniości. Zasadę tą możemy wywodzić z zapisu wyliczającego dopuszczalne odstępstwa od bezpośredniego przeprowadzania dowodów. (art. 389 k.p.k.).

Takie zestawienie zasad w ustawie określa model postępowania dowodowego jako całości. Wykładnia tych zasad musi przebiegać z uwzględnieniem istniejących między nimi powiązań. 

Zasada prawdy

Zapis dotyczący prawdy, która powinna dotyczyć wszystkich ustaleń dowodowych w procesie karnym, nie jest tylko piękną deklaracją idei przewodniej, ale wynikają z niego bardzo jasne skutki procesowe. 

Zasada prawdy, zwanej „materialną”, w odróżnieniu od prawdy „procesowej” – formalnej, powiązana jest z zasadą domniemania niewinności w sposób bardzo ścisły. Jeżeli nie potrafimy w procesie karnym ustalić, jak było naprawdę, musimy przyjąć, co do tej części stanu faktycznego, która nie jest jasna mimo przeprowadzenia wszystkich możliwych dowodów, wersję dla oskarżonego korzystniejszą. (art. 5 § 2 k.p.k.).

Z tak skonstruowanego stanu faktycznego musimy wyprowadzać wszystkie dalsze konsekwencje prawne. Składane wnioski dowodowe przez obrońców mają właśnie na celu ustalenie, czy jest możliwym udowodnienie pewnych faktów prokuratorskich, które w ocenie obrońcy pozostają wyłącznie w sferze domniemań, a nie weryfikowalnych faktów procesowych. 

Jeżeli zaś wątpliwości co do przebiegu zdarzenia są tego rodzaju, że nie można przyjąć w tej części nawet wersji korzystniejszej dla oskarżonego, sąd ma obowiązek powrócić do punktu wyjścia – preasumptio boni viri. Dzieje się tak w zasadzie z pełną świadomością, że prawda nie została ustalona i zastosowanie zasad procesowych wymusiło przyjęcie określonego stanu faktycznego dla potrzeb orzekania. 

Zasada domniemania niewinności

Zasada ta stanowi fundament demokratycznego państwa prawnego. Zgodnie z nią oskarżonego należy traktować jako niewinnego, do czasu, aż jego wina nie zostanie udowodniona prawomocnym wyrokiem skazującym. 

Wobec tego winę oskarżonego należy udowodnić. Jeśli nie ma dowodów dostatecznie wskazujących na winę, to osobę oskarżoną uznaje się za niewinną. Oskarżony nie ma również w obowiązku dostarczać żadnych dowodów na swoją niewinną. To rolą oskarżyciela jest przedstawienie dowodów obalających domniemanie. 

Zasada kontradykcyjności

Zasada kontradyktoryjności oznacza, nie tylko oddanie inicjatywy dowodowej w ręce stron procesowych, ale również powierzenie stronom prowadzenia postępowania dowodowego. Przykład: przesłuchiwania świadków i biegłych.

Sąd zachowuje kontrolę tylko nad zgodnym z prawem przebiegiem tego procesu. Czysta kontradyktoryjność nie jest do pogodzenia z zasadą prawdy jako podstawy orzeczenia. Sąd może orzekać merytorycznie tylko, gdy zna prawdę. Musi więc mieć zagwarantowany udział w jej ustalaniu, jeżeli strony nie wykazują dostatecznej inicjatywy i nie potrafią lub nie chcą ustalać prawdy. 

Należy zaznaczyć, że brak wydania decyzji procesowych powoduje stan niepewności w zakresie dowodów, które mają być (lub nie) przeprowadzone. Oskarżeni mają prawo wiedzieć, czy i jakie dowody będą przeprowadzone podczas postępowania dowodowego na rozprawie i w jakim zakresie.

Zasada swobodnej oceny dowodów

Zgodnie z tą zasadą organy postępowania kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów. Dowody ocenia się swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

Nie oznacza to jednak, że sądy mogą dowolnie oceniać dowody przedstawione przez strony. Sądzia musi szczegółowo uzasadnić w jaki sposób dokonał oceny dowodu i skąd wypływają określone wnioski. Nie można także z góry zakładać, że określone dowody są nieistotne i niewiarygodne, a z kolei inne traktowane są priorytetowo.

Ocena sądu ma mieć charakter kompleksowy. Sąd musi ocenić każdą z hipotez, przeanalizować każdy dowód, aby w jak najwierniejszy sposób zrekonstruować wszystkie okoliczności i wydać sprawiedliwy wyrok.

Jakie jeszcze zasady w postępowaniu dowodowym obowiązują w procesie karnym? 

Należy także pamiętać o ogólnej zasadzie rzetelnego procesu. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK) konstytutywnymi elementami standardu rzetelnego procesu są: prawo do obrony, zasada kontradyktoryjności oraz równości broni.

TK podkreśla, że pierwsza z wymienionych zasad procesowych jest nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale także elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Zakorzenienie prawa do obrony w konstytucyjnej zasadzie demokratycznego państwa prawnego powoduje, że odnosi się̨ ono nie tylko do postepowania karnego, ale także innych postepowań toczących się̨ w przedmiocie odpowiedzialności o charakterze represyjnym. 

Prawo to rozumiane jest szeroko: jako przysługujące każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postepowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku i jego wykonania. W orzecznictwie TK akcentuje się̨ zarówno materialny, jak i formalny wymiar prawa do obrony w procesie karnym. Obejmuje ono m.in. możliwość odmowy składania wyjaśnień, prawo wglądu w akta i składania wniosków dowodowych, udział w posiedzeniach sądu. W orzecznictwie TK wyraźnie widzimy koncepcję, wedle której konstytucyjny standard rzetelności procesu musi uwzględniać minimalny standard konwencyjny. Częstokroć zaś zawiera elementy poszerzające zestaw uprawnień o charakterze gwarancyjnym.

Zasada rzetelnego procesu

Zasada rzetelnego procesu określona jest także w ustawodawstwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w szczególności w art. 5 ust. 4 Europejskiej Karty Praw Człowieka (dalej: EKPC) oraz w art. 6 EKPC. We wskazanych artykułach określono standard rzetelnego procesu odnoszący się̨ do postepowań́ toczących się przed Europejskim Trybunałem. Przede wszystkim podkreśla się znaczenie rozstrzygnięcia w zakresie oceny legalności pozbawienia wolności dla fundamentalnych praw człowieka.  

W jednym z wyroków ETPC z dnia 25 czerwca 2022 r. Migoń przeciwko Polsce (sygn. akt 24244/94) Trybunał wprost wskazał, że postępowanie powinno w jak najszerszym zakresie odpowiadać wymogom rzetelnego procesu. Podejrzany musi być świadomy istnienia dowodów niekorzystnych dla niego i sąd ma obowiązek umożliwić mu odniesienie się do nich.

Zatem poza wskazanymi powyżej zasadami, sąd prowadząc postępowanie dowodowe musi mieć także na względzie także ogólną zasadę rzetelnego procesu.

Pamiętaj, że to właśnie zadaniem obrońcy-adwokata jest stanie na straży rzetelności procesu!

Masz jakieś pytania związane z tym, co przeczytałeś?

Napisz do nas, chętnie na nie odpowiemy!

    Adres e-mail*

    Telefon kontaktowy*

    Treść Twojego pytania*

    Ostatnie artykuły naszych specjalistów

    Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Polityce prywatności.