Swobodna wypowiedź świadków. Kiedy jest możliwa?

Kiedy możliwa jest swobodna wypowiedź świadków?

Czym jest swobodna wypowiedź świadków? Kodeks postępowania karnego w art. 171 § 1 wprowadza zasadę swobodnego wypowiedzenia się osoby przesłuchiwanej w granicach określonych celem danej czynności.

Ograniczeniem swobodnej wypowiedzi świadkowi jest np. zadawanie pytań lub wskazań przez sąd, w którym kierunku, i o jakich dokładnie okolicznościach świadek powinien zeznawać. 

Obowiązki przewodniczącego składu orzekającego w zakresie zapewnienia swobody wypowiedzi świadkom

Zgodnie z art. 366 § 1 k.p.k. przewodniczący składu orzekającego ma obowiązek dbać o prawidłowy przebieg rozprawy. Musi zatem zapewnić, aby każde przesłuchanie na rozprawie odbyło się zgodnie z ustawowymi wskazaniami. W zakresie jego obowiązków jest także w razie potrzeby poinformowanie osoby przesłuchiwanej o przysługującej jej swobodzie wypowiedzi i granicach. 

Przewodniczący może zadawać jedynie pomocnicze pytania lub uwagi, gdy przesłuchiwany ma problem z logicznym przekazaniem opisu okoliczności. Nie mogą to być jednak pytania wpływające merytorycznie na przesłuchanie. Dopiero w kolejnym etapie przesłuchania można przepytywać świadka i oczekiwać na nie odpowiedzi.

Kiedy członkowie składu orzekającego mogą zadawać pytania?

Członkowie składu orzekającego nie mają możliwości przesłuchiwania w pierwszej kolejności (art. 370 § 1 i 3 k.p.k.), chyba, że dopuszczono dowód z przesłuchania z urzędu. Mogą natomiast zadawać pytania dodatkowe poza kolejnością. Mają uprawnienie zatem do zadawania pytań uzupełniających po pytaniach każdej strony, nawet przed pytaniami innej strony, a ponadto na końcu każdego przesłuchania.

Z kolei zadawanie pytań przez przewodniczącego w trakcie swobodnej wypowiedzi świadka jest nadużywaniem uprawnień przyznanych przez ustawę. Brak możliwości zachowania swobodnej wypowiedzi świadka z dużym prawdopodobieństwem doprowadza do wypaczenia istotnych zeznań świadka.

Kolejność zadawania pytań podczas przesłuchania

Artykuł 370 § 1 k.p.k. jasno określa, że po swobodnym wypowiedzeniu się osoby przesłuchiwanej pytania mogą jej zadawać w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciel prywatny, pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, biegły, obrońca, oskarżony, członkowie składu orzekającego. W wypadku, gdy występuje kilku obrońców lub kilku pełnomocników, powinni oni zadawać pytania w kolejności przez siebie ustalonej, chyba że przewodniczący zarządzi inaczej. 

Wskazana powyżej reguła może ulec zmianie w odniesieniu do świadków wezwanych i przesłuchiwanych (dopuszczonych) na wniosek strony. Na podstawie art. 370 § 3 k.p.k. jej zmiana następuje w razie dopuszczenia dowodu z urzędu przez sąd. Jeśli po zakończeniu przesłuchania przez ostatni z podmiotów, który skorzystał ze swojego uprawienia, strony zgłoszą uzasadnioną potrzebę zadania kolejnych pytań, zachowana zostać powinna ta sama kolejność. Każdorazowo oskarżony ma prawo do przepytania po innych stronach postępowaniach, z tym tylko zastrzeżeniem, że jako ostatni pytania zadają członkowie składu orzekającego.

Brak możliwości zadawania pytań przez obrońcę

Uniemożliwienie obrońcy zadawania pytań po zakończeniu swobodnej wypowiedzi przez świadka jest naruszeniem mającym wpływ na prawidłowość przebiegu postępowania dowodowego. Przewodniczący składu orzekającego nie może ominąć prawa obrońcy do zadawania pytań świadkowi poprzez odczytanie jego zeznań złożonych w postępowaniu przygotowawczym. Jeśli obrońca wnosi o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka (art. 370 § 2 k.p.k.), to automatycznie powinien mieć uprawnienie do zadawania pytań poza kolejnością ustaloną w § 1 art. 370 k.p.k. 

Ograniczenie w możliwości zadawania pytań, a prawo do obrony

Ograniczenia w możliwości zadawania pytań przez przewodniczącego po swobodnej wypowiedzi świadka lub świadków jest oczywistą formą naruszenia prawa do obrony. Takie zachowanie jest również przejawem naruszenia zasady kontradyktoryjności i równości stron, a także wyrazem pewnego rodzaju źle pojętej zasady śledczej w procesie sądowym. 

Rolą sądu jest czuwanie nad gwarancjami jakie przyznaje oskarżonemu kodeks, a nie ich bezprawne ograniczanie. Forma zmiany sposobu przesłuchania świadków może mieć wpływ na cały tok sprawy. Umożliwienie swobodnej wypowiedzi świadków jest więc kluczową kwestią. Jeżeli nie sądzisz, że w Twoim przypadku zostało naruszone prawo do obrony skontaktuj się z Nasza Kancelarią.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej odnośnie zeznań świadków w procesie karnym, w szczególności w zakresie wykorzystywania zeznań świadków, którzy następnie stali się oskarżonymi przeczytaj nasz artykuł.