Rażąca niewdzięczność jako podstawa odwołania darowizny

Czym jest rażąca niewdzięczność?

Zgodnie z treścią przepisu art. 898 § 1 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. „Rażąca niewdzięczność” stanowi klauzulą generalną, a zatem wyrażenie celowo niedookreślone i wartościujące, umożliwiające bardziej elastyczną ocenę konkretnej sytuacji. Sposób rozumienia „niewdzięczności” jako przesłanki zastosowania art. 898 k.c. koresponduje z potocznym znaczeniem tego słowa. W języku potocznym „niewdzięczność” rozumie się jako „brak poczucia do jakichkolwiek zobowiązań moralnych względem osób, które udzieliły pomocy”. (por. Mały słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 1996, ss. 505–506). Rażąca niewdzięczność można okazać poprzez zachowanie, które może polegać zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu (zob. Wyrok Sądu Najwyższego z 22 marca 2001 r., V CKN 1599/00). Uporczywe niedopełnianie np. obowiązków rodzinnych względem darczyńcy można traktować w szczególnych przypadkach jako przejaw rażącej niewdzięczności.  

Ocena zachowań pod kątem rażącej niewdzięczności

Oceny czy obdarowany jest rażąco niewdzięczny, powinniśmy dokonywać z uwzględnieniem zobiektywizowanych kryteriów. Przy dokonywaniu takiej oceny nie można jednak nie uwzględnić charakteru konkretnych relacji między obdarowanym i darczyńcą. Ponadto należy ignorować norm wyznaczających zakres akceptowalnych zachowań zarówno w całym społeczeństwie, jak i w grupie społecznej, do której należy darczyńca (por. Wyrok Sądu Najwyższego z 13 października 2005 r., I CK 112/05). Nie powinny być uznawane za rażąco niewdzięczne zwykłe konflikty rodzinne (życiowe) czy też sprzeczki mieszczące się w granicach przyjętych w środowisku, do którego należy darczyńca (por. Orzeczenie Sądu Najwyższego z 13 listopada 1934 r., II C 1621/34, OSP 1935, Nr 7, poz. 361, s. 362).

W orzecznictwie zostało zaprezentowane stanowisko, zgodnie z którym jako rażącą niewdzięczność można traktować zachowanie obdarowanego, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (zob. Wyrok Sądu Najwyższego z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01). Wydaje się, że warunkiem uznania określonego zachowania obdarowanego za przejaw rażącej niewdzięczności jest możliwość przypisania obdarowanemu co najmniej ewentualnego zamiaru (por. Wyrok Sądu Najwyższego z 23 marca 2000 r., II CKN 810/98).

Zachowania obdarowanego skutkujące nieumyślnym tylko naruszaniem dóbr darczyńcy nie powinniśmy uznawać za rażącą niewdzięczność. W orzecznictwie podkreśla się, że na ocenę, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością, może mieć wpływ długotrwałość lub powtarzalność pewnych zachowań obdarowanego. Należy jednak podkreślić, że dwie ostatnie cechy nie mają charakteru przesądzającego (Wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 2005 r., I CK 571/04). 

Według przeważającej opinii doktryny oraz orzecznictwa nieodpłatne otrzymanie przysporzenia majątkowego nakłada na obdarowanego „moralny obowiązek wdzięczności” wobec darczyńcy, zaś możliwość odwołania darowizny stanowi niejako sankcję za (kwalifikowane) naruszenie tego obowiązku.  

O czym należy pamiętać kierując sprawę do sądu

„Nie każdy spór, nie każdy przejaw zachowania sprzecznego z wolą darczyńcy uzasadnia twierdzenie o dopuszczeniu się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności”. (Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2019 r., IV CSK 421/18) Odwołanie darowizny na podstawie art. 898§1 KC uzasadnia zachowanie obdarowanego, cechujące się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Zachowanie to cechuje upór, nieprzejednanie, nieprzyjazny zamiar. Wśród przykładów czynów świadczących o rażącej niewdzięczności obdarowanego wymienia się w szczególności:

• odmówienie pomocy w chorobie,
• odmowę pomocy osobom starszym,
• naruszenie czci,
• naruszenie nietykalności cielesnej,
• rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy,
• pobicie,
• ciężkie znieważenia.

Rażąca niewdzięczność zawsze musi być oceniana indywidualnie. Należy pamiętać, że w sądzie wygra ten kto ma więcej dowodów. Dlatego przygotowanie do każdej sprawy wymaga sprawdzenia na mocne mamy dowody i jak wprowadzimy je do procesu.