Pranie brudnych pieniędzy na rachunkach bankowych, czyli do jakiej kwoty można zabezpieczyć środki finansowe przechowywane w banku?
Niniejszy problem ma bardzo doniosłe znaczenie dla osób, które zostały oskarżone przez prokuraturę o „pranie brudnych pieniędzy” – tj. art. 299 kk, a które to osoby miały zgromadzone na rachunkach bankowych jakieś środki pieniężne. Problem dotyczy tego w jaki sposób można dokonywać rozróżnienia i wskazania czy dane środki pochodziły z czynów zabronionych oraz tego w jakiej proporcjach one pozostają ze środkami pochodzącymi z legalnego źródła. W konsekwencji chodzi o odpowiedź dotyczącą sposobu wyznaczenia granicy pomiędzy legalnymi a nielegalnymi środkami finansowymi tj. specyficznego układu, w którym „pranie pieniędzy” dotyczy rachunku bankowego, na którym lokowane są środki pieniężne także o legalnym pochodzeniu. Upraszczając sytuację sprawca wpłaca na swoje konto bankowe pieniądze pochodzące np. z otrzymanego spadku oraz pieniądze pochodzące z czynu zabronionego np. niezapłaceniu podatku VAT.
Na wstępie, zważywszy na treść pytania, celowe jest ustalenie charakteru rachunku bankowego oraz statusu środków na nim gromadzonych. Instytucja rachunku bankowego uregulowana jest w art. 725-733 k.c. Stosownie do tych przepisów przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Przedmiotem przechowywania w ramach umowy rachunku bankowego są „środki pieniężne” rozumiane jako „ilość abstrakcyjnych jednostek pieniężnych” (wyrażają ekonomiczną wartość znaków pieniężnych), natomiast wplata lub przelew na rachunek powoduje przejście własności znaków pieniężnych na bank, albowiem do umowy rachunku bankowego stosuje się przepisy o depozycie nieprawidłowym, a poprzez art. 845 k.c. także przepisy o pożyczce, w tym art. 720 k.c.[W. Pyzioł (w:) J. Panowicz-Lipska (red.): System Prawa Prywatnego. Tom 8. Prawo zobowiązań – część szczegółowa, Warszawa 2011, s. 477-478)
Mając na uwadze powyższe ustalenie, płynnie można przejść do dalszej części odpowiedzi na główne pytanie i tak zrealizowanie znamion przedmiotowych czynu określonego w art. 299 § 1 k.k. jest podejmowanie czynności wykonawczych wobec przedmiotu przestępstwa, jakim są środki płatnicze (pieniężne) przechowywane na rachunku bankowym, o ile środki te pochodzą z korzyści związanych bezpośrednio lub pośrednio z popełnieniem czynu źródłowego. Przy takim określeniu przedmiotu czynności wykonawczych nacisk należy położyć na prawidłowe ustalenie, jaka jest wartość tych środków pieniężnych, które pochodzą z tych korzyści. Dopiero wówczas można bowiem uznać, że czynność wykonawcza dotyczy tych środków, które wywodzą się (pochodzą) z korzyści. Zatem przestępstwo określone w art. 299 § 1 k.k. może być przypisane sprawcy podejmującemu czynności wykonawcze, o ile zostanie ustalone, że działania te podejmowane są wobec przedmiotów tego przestępstwa wywodzących się (pochodzących) z „korzyści”, które miały związek z popełnieniem czynu zabronionego.
Sąd Najwyższy w Uchwale 7 Sędziów z dnia 24.06.2015 Sąd Najwyższy sygn.akt: I KZP 5/15 przyjął, że sprawca przestępstwa prania „brudnych” pieniędzy, przyjmując lub przekazując z rachunku bankowego środki pieniężne, nie ma możliwości „oddzielania” w tej kwocie środków w określonych proporcjach, a więc jako tylko „czystych” lub „częściowo brudnych”. Na tle tego spostrzeżenia interesujące kwestie poruszone w piśmiennictwie co do „mieszania” się środków na rachunku bankowym i możliwych sposobów interpretacji, w sytuacji ich podejmowania z rachunku bankowego, w kontekście znamion przestępstwa określonego w art. 299 § 1 k.k., nie mają znaczenia. Tytułem przykładu można wskazać, że jeśli na rachunek bankowy wpłynęły środki pieniężne w wysokości 10 000 zł, co do których ustalono, iż pochodzą z korzyści związanych (bezpośrednio lub pośrednio) z popełnieniem czynu zabronionego, to świadomy pochodzenia tych środków sprawca pobierający z tego rachunku na skutek dyspozycji posiadacza rachunku (w gotówce lub przelewem) środki w kwocie 100 zł pobierze same „brudne” pieniądze. Zatem na rachunku bankowym „brudne” pieniądze (ściślej: środki pieniężne) będą istniały do momentu, w którym zostanie skutecznie zrealizowana czynność wykonawcza („pranie pieniędzy”) skierowana wobec takiej kwotowej ilości środków przechowywanych na tym rachunku, w której samodzielnie, bądź uwzględniając podjęte poprzednio czynności sprawcze, dojdzie do „wyprania” (skonsumowania) kwoty środków pieniężnych w wysokości równej wartości korzyści związanych z czynem zabronionym. Nawiązując do podanego powyżej przykładu, trzeba wskazać, że jeśli sprawca przyjmie drugi przelew z rachunku bankowego na kwotę 20 000 zł (pochodzących z legalnego źródła), to nie będzie możliwe zrealizowanie następnej, trzeciej już, czynności wykonawczej w odniesieniu do środków znajdujących się na rachunku bankowym, albowiem brak będzie już „substratu” korzyści związanych z czynem zabronionym.
Odpowiadając na zadane pytanie należy stwierdzić, że przedmiotem przestępstwa określonego w art. 299 § 1 k.k. mogą być przechowywane na rachunku bankowym środki pieniężne do wysokości równej wartości korzyści majątkowych, których dotyczyła czynność wykonawcza.
adwokat Jakub Orłowski
Kancelaria Adwokacka Orłowski&Mikuliszyn