Kiedy można odczytać protokoły wyjaśnień oskarżonego?
Protokoły wyjaśnień oskarżonego nie mogą być w każdym czasie odczytane. Jest to możliwe tylko, gdy oskarżony nie stawił się na rozprawę, odmawia wyjaśnień lub wyjaśnia odmiennie niż poprzednio, albo oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta. Wtedy możliwe jest odczytanie na rozprawie protokołu jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę (art. 389 § 1 k.p.k.).
Czy można wykorzystać protokół przesłuchania w charakterze świadka osoby będącej następnie oskarżonym?
W tej kwestii wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 września 2012 r., sygn. akt IV KK 154/12, który wskazał na zakaz wykorzystywania protokołów przesłuchania w charakterze świadka osoby będącej następnie oskarżonym. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że zakaz ten wynika z brzemienia art. 389 k.p.k. Skoro można w określonych przez ustawę okolicznościach, wyjątkowo odczytywać wcześniejsze wyjaśnienia oskarżonego, to nie można rozszerzać tego wyjątku także na świadków, którzy stali się oskarżonymi
Jeśli taki protokół zostanie wykorzystany, to czynność ta stanowić będzie obejście przepisów o prawie do odmowy składania wyjaśnień. Taki protokół nie może być wykorzystany dowodowo także przy dokonywaniu ustaleń faktycznych poza rozprawą. Wykorzystanie tak sporządzonej opinii stanowiło w istocie naruszenie zakazu dowodowego, stanowiącego immanentny element prawa do obrony w rozumieniu art. 6 k.p.k.
Zakaz ten wynika z faktu, że świadkowie i oskarżeni są wyposażeni w odmienne prawa procesowe. Świadkowie mają obowiązek mówienia prawdy pod rygorem odpowiedzialności karnej. Natomiast w chwili uzyskania procesowego statusu oskarżonych, są oni wyposażeni w szereg uprawnień, w tym odmowę składania wyjaśnień.
W sytuacji zmiany ról procesowych sąd w ogóle nie zapoznaje się z zeznaniami osoby, która na etapie postępowania rozpoznawczego występuje w charakterze oskarżonego, tak aby nawet podświadomie nie pozostawać pod ich wpływem w procesie wyrokowania (wyr. Sądu Okręgowego w Poznaniu IV Wydział Karny Odwoławczy, sygn. akt IV Ka 946/14).
Co w sytuacji, gdy biegły orzeka na podstawie protokołu przesłuchania w charakterze świadka osoby będącej następnie oskarżonym?
Niedopuszczalnym jest posiłkowanie się opiniami biegłych w oparciu o zeznania świadków, którzy uzyskali status osób oskarżonych. Opinie takie nie powinny zostać dopuszczone i wykorzystane przez orzekający w sprawie Sąd (i w jakiejkolwiek innej sprawie).
Brak możliwości dopuszczenia takiej opinii wynika z faktu, że niemożliwe jest dokonanie „podziału opinii biegłego oraz wniosków na część wadliwą (sporządzoną w oparciu o zeznania złożone na etapie postępowania przygotowawczego) i część prawidłową (opracowaną na podstawie możliwego do wykorzystania materiału dowodowego) i czynienie ustaleń w oparciu o tę ostatnią.” (wyr. Sądu Okręgowego w Poznaniu IV Wydział Karny Odwoławczy, sygn. akt IV Ka 946/14).
Tego rodzaju zachowanie biegłego może zostać uznane za celowe wprowadzenie niedozwolonych dowodów do postępowania karnego, tak aby możliwe było na ich podstawie wyrokowanie, w sytuacji, gdy orzekający w sprawie Sąd nie może skorzystać z ww. zeznań.
Gdy została wydana opinia biegłych, w której biegli wykorzystali protokół przesłuchania w charakterze świadka osoby będącej następnie oskarżonym…
… należy powołać nowych biegłych którym nie zostaną udostępnione protokoły z przesłuchań świadków (oskarżonych), którzy wydadzą opinię nie opierając się na materiale objętym zakazem dowodowym.