Pojazd zabytkowy i jego rejestracja

Pojazd zabytkowy

Aby dany samochód został uznany za pojazd zabytkowy, musi on spełniać ustawowe przesłanki. Jak wskazuje art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami („u.o.z.o.z.”) zabytkiem jest nieruchomość, rzecz ruchoma lub ich części, zespoły, będące dziełem człowieka albo związane z jego działalnością.

Ustawodawca wskazuje, że stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. 

Z kolei pojazd zabytkowy jest to pojazd wpisany do rejestru zabytków na podstawie odrębnych przepisów lub pojazd znajdujący się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także pojazd wpisany do inwentarza muzealiów (art. 2 pkt 39 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, „u.p.r.d.”). Żadna ustawa nie wskazuje natomiast jednoznacznych przesłanek uznania pojazdu za samochód zabytkowy.

U.o.z.o.z. wprowadza jeszcze inne kryteria uznania samochodu za zabytkowy przy wydawaniu jednorazowego pozwolenia na stały wywóz za granicę zabytku:

(1) wiek powyżej 50 lat

(2) wartość większa niż 32.000 zł (art. 51 ust. 1 pkt 14 u.o.z.o.z.).

Podobnie u.p.r.d. wprowadza dodatkowe kryterium w postaci wieku co najmniej 25 lat i unikatowości przy ponownej rejestracji raz wyrejestrowanego samochodu. 

Z uwagi na brak jednoznacznych kryteriów ustawowych kwalifikacji samochodu jako zabytkowego wojewódzcy konserwatorzy zabytków przyjęli za obowiązujące kryteria wskazane w Piśmie Dyrektora Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków do Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków z dnia 13 stycznia 2004 r.:

(1) osiągnięcie wieku co najmniej 25 lat,

(2) brak produkcji danego modelu samochodu od 15 lat,

(3) co najmniej 75% oryginalnych części.

Najwięcej problemów generuje kryterium uzyskania 75% oryginalnych części. Konieczne jest wydanie opinii specjalisty. Żaden przepis nie wspomina o konieczności uzyskania wskazanego progu materiałów oryginalnych, ani o konieczności wydania opinii przez biegłego.

Jaki samochód może zostać zarejestrowany jako pojazd zabytkowy?

W celu zarejestrowania pojazdu jako pojazd zabytkowy należy uzyskać dowód własności pojazdu, tablic rejestracyjnych, karty pojazdu (jeśli została wydana), dowodu rejestracyjnego lub oświadczenia właściciela pojazdu złożonego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, że nie posiada dowodu rejestracyjnego, zaświadczenie z przeprowadzonego badania technicznego pojazdu zabytkowego wraz z protokołem oceny stanu technicznego pojazdu zabytkowego, dokumentu potwierdzającego spełnienie wymagań dotyczących pojazdu zabytkowego (art. 72 u.p.r.d.). Procedura rejestracji następuje zgodnie z przepisami k.p.a.

Potwierdzenie spełnienia wymagań dotyczących pojazdu zabytkowego stanowi dokument stwierdzający wcześniejsze wpisanie pojazdu do rejestru zabytków, do wojewódzkiej ewidencji lub do inwentarza muzealiów (art. 2 pkt 39 u.p.r.d.). 

Dla uznania samochodu za pojazd zabytkowy podczas procedury rejestracji należy spełnić przede wszystkim kryterium wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Posiłkowo można stosować kryteria uwzględniane przy ponownej rejestracji, tj. kryterium wieku 25 lat i cechy unikatowości. Powszechnie obowiązujące przepisy nie wprowadzają wymogu uzyskania opinii rzeczoznawcy dla uznania samochodu za zabytkowy.

Rejestr zabytków

Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.o.z.o.z. do rejestru zabytków wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora na wniosek właściciela tego zabytku. W ustawie nie wskazano przesłanek, którymi powinien kierować się konserwator przy dokonywaniu oceny celowości objęcia rzeczy ruchomej ochroną.

Wojewódzki konserwator może dokonać wpisu bez potrzeby zasięgania specjalistycznej opinii, jeśli charakter zabytkowy danej rzeczy jest oczywisty (zob. Wyrok NSA z 14 grudnia 2012 r., sygn. akt II OSK 1512/11).

W doktrynie i orzecznictwie panuje spór, czy decyzja konserwatora stanowi uznanie administracyjne czy mowa tutaj o pewnym luzie decyzyjnym.

Do rejestru zabytków nie wpisuje się co do zasady pojazdów. Do zarejestrowania samochodu jako zabytkowy wystarczające jest uzyskanie wpisu do wojewódzkiej ewidencji. Zbędnym jest udzielanie daleko idącej ochrony, która wiąże się z wpisem do rejestru. 

Po uzyskaniu wpisu do ewidencji zabytków, rejestru lub inwentarza muzealiów konieczne jest wykonanie badania technicznego, przeprowadzonego w okręgowej stacjacji kontroli pojazdów, która posiada uprawnienia do badania samochodów zabytkowych (art. 83 ust. 1 pkt 2 lit. c u.p.r.d.).

Po zakończeniu badania diagnosta sporządza protokół oceny stanu technicznego samochodu zabytkowego oraz wydaje zaświadczenie o zgodności z warunkami technicznymi pojazdu.

Do wniosku o rejestrację konieczne jest dołączenie wskazanych powyżej dokumentów, tj. dokumentu potwierdzającego ujęcie pojazdu w wojewódzkiej ewidencji zabytków albo decyzji w sprawie wpisania pojazdu do rejestru zabytków lub do inwentarza muzealiów oraz zaświadczenie z przeprowadzanego badania pojazdu zabytkowego.

Wojewódzka ewidencja zabytków

W wojewódzkiej ewidencji zabytków umieszcza się zabytki występujące na terenie danego województwa. Samochody zabytkowe wpisywane są najczęściej w tym właśnie rejestrze. Ewidencję prowadzi wojewódzki konserwator, który włącza kartę zabytku do ewidencji po przeprowadzeniu uproszczonej procedury polegającej na analizie przesłanek uzasadniających uznanie pojazdu za zabytek.

Kartę zabytku sporządza się w trzech egzemplarzach. Trafiają one odpowiednio do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Narodowego Instytutu Dziedzictwa, a trzecia karta pozostaje w posiadaniu właściciela pojazdu.  

Procedura rejestracji samochodu jako pojazd zabytkowy rozpoczyna się od złożenia karty ewidencji. Niezbędnym jest również złożenie przez właściciela pojazdu wniosku o włączenie do wojewódzkiej ewidencji. Wzór karty można znaleźć w rozporządzeniu w sprawie rejestru zabytków. Rozporządzenie określa także elementy, powinna zawierać karta ewidencji oraz szczegółowe wymogi formalne i merytoryczne, jakie należy spełnić przy jej wypełnianiu. Niedochowanie tych wymogów skutkuje odmową wpisu.

Jak wynika z orzecznictwa, włączenie karty zabytku do wojewódzkiej ewidencji musi wynikać ze stwierdzenia organu, że pojazd posiada cechy zabytku w rozumieniu art. 3 pkt 1 u.o.z.o.z., tj. stanowi dzieło człowieka lub pozostaje związany z jego działalnością i stanowi świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową (zob. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 21 października 2021 r., sygn. akt II SA/Go 725/21). 

Wojewódzki konserwator zabytków ocenia, czy określona rzecz powinna podlegać ochronie jako zabytek w rozumieniu u.o.z.o.z.. Postępowanie powinno skupiać się na analizie dostarczonych dokumentów pod kątem stwierdzenia, czy danemu obiektowi można przypisać cechy zabytku. (zob. Wyrok WSA we Wrocławiu z 30 kwietnia 2019 r., sygn. akt IV SA/Wr 45/19).

Czy potrzebujemy opinii rzeczoznawcy?

Jak wynika z doktryny, decyzja o wpisie do ewidencji jest decyzją związaną. Organ powinien więc dokonać wpisu, jeśli spełniono przesłanki z u.o.z.o.z. Problem w ocenie sprawiają obecne w ustawie pojęcia nieostre, jak na przykład „wartość historyczna” czy „unikatowy pojazd”. Organ powinien zbadać, czy przesłanki te zostały spełnione. W praktyce organy stopniują przesłanki o charakterze ocennym i odmawiają wpisu w przypadku uznania pojazdu za mało unikatowy lub o niskiej wartości historycznej. W tym kontekście pomocna może być opinia rzeczoznawcy, chociaż nie jest ona konieczna. 

Przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie określają wymagań, jakie powinna spełnić osoba wypełniająca kartę. Nie przewidują również obowiązku załączenia do wniosku, poza kartą, także opinii rzeczoznawcy. Jak wskazuje art. 22 ust. 7 pkt 2 u.o.z.o.z. ewidencja może zawierać dane osobowe wypełniającego kartę. Również rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków nie wskazuje osoby uprawnionej do wypełnienia karty.  

Należy pamiętać, że procedura wpisu do wojewódzkiej ewidencji podlega przepisom k.p.a. Zgodnie z przepisami o postępowaniu dowodowym organ administracyjny ocenia, na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 80 k.p.a.). Może zaistnieć sytuacja, w której organ nie zakwestionuje prawidłowości formalnej części wniosku o rejestrację. Podważy materialną jej treść, uznając za nieudowodnioną przesłankę wartości historycznej, artystycznej lub naukowej.

Na podstawie art. 100 ust. 2 i 3 u.o.z.o.z. rzeczoznawca ma prawo do wydawania ocen i opinii na rzecz podmiotów publicznych, m.in. organów wymiaru sprawiedliwości, a także dla innych osób w zakresie wyceny i czasu powstania zabytku. Według rozporządzenia w sprawie rzeczoznawców na rzeczoznawcy ciąży szereg obowiązków, np. jest on obowiązany do wydawania ocen i opinii na wniosek organów wskazanych w art. 100 ust 2 u.o.z.o.z. Rozporządzenie nie wymienia jednak wśród obowiązków wypełniania karty ewidencji lub dołączenia opinii rzeczoznawcy, a jedynie nakazuje wypełnienie według wzoru. Dodatkowo wymagana jest opinia rzeczoznawcy, jeśli pojazd posiadający co najmniej 25 lat został wyrejestrowany. 

Wnioski

Podsumowując, nie istnieje ustawowy obowiązek dołączania do wniosku o wpis do ewidencji zabytków opinii rzeczoznawcy. Nie ma również obowiązku wypełniania karty zabytku przez podmiot profesjonalny np. rzeczoznawcę. Należy jednak pamiętać, że ustawa nie wprowadza jednoznacznych kryteriów uznania danej rzeczy za zabytek. W kontekście dokonania rejestracji organ powinien brać pod uwagę wartość historyczną, artystyczną lub naukową pojazdu. Jedynie przy ponownej rejestracji po wcześniejszym wyrejestrowaniu pojazd oraz przy wyrażeniu zgody na wywóz zabytku wprowadzono wymóg określonego wieku samochodu. Jak również nieostrą przesłankę „unikatowości” pojazdu. 

Nieostre kryteria uznania samochodu za zabytek podlegają swobodnej ocenie organu administracyjnego. Procedura ta powinna mieć charakter uproszczony, jednak organ może mieć wątpliwości co do zabytkowego charakteru pojazdu. Wówczas powinien wydać decyzję odmową, od której przysługuje odwołanie na podstawie przepisów k.p.a. Nie istnieje jednak podstawa prawna uzależniająca wydanie decyzji o wpisie do ewidencji czy rejestracji pojazdu od dostarczenia organowi opinii rzeczoznawcy.